Polarisatie in de kerk

Polarisatie in de kerk werd voor mij duidelijk zichtbaar in de corona-tijd. Uiteraard is polarisatie al zo oud als de mensheid zelf maar deze periode heeft mij verbaasd doen staan; hoeveel felheid, gebrek aan nuance, veroordeling en zelfs haat er bij mensen naar boven kan komen als gevolg van verschil in standpunten. En eerlijk is eerlijk, ook bij mij. Ik merkte hoe ik neer begon te kijken op mensen met een andere mening. Hoe ik hen in gedachte wegzette als dom en onwetend. Broeders en zusters kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan. Niet de meningsverschillen waren het probleem maar de hardheid van harten en de pijn die dat veroorzaakte.

Wat is polarisatie?

AI geeft een duidelijke uitleg wat polarisatie is: Het is een proces waarbij tegenstellingen tussen groepen mensen (of tussen burgers en overheid) steeds groter en scherper worden, wat leidt tot een sterk 'wij-zij'-denken, minder ruimte voor nuance, en meer spanningen, conflicten of zelfs haat tussen groepen. In de christelijke context komt daar nog bij dat we de ander vaak labelen met dingen als onbijbels, lauw, woke, conservatief, religieus of sektarisch etc. Opvallend is dat we God scharen aan onze kant om zo ons gelijk kracht bij te zetten. 

Waar komt de neiging tot polariseren vandaan?

Ons brein heeft moeite met onzekerheid en tegenstrijdige informatie; die roepen spanning en onrust op, zo verklaart neurotheoloog Andrew Newberg (Newberg & Waldman, 2016). Om ons systeem te kalmeren helpt het om een vereenvoudigd wereldbeeld te creëren; zwart-wit. Dit geeft houvast, overzicht en een gevoel van controle in onzekere tijden (Newberg, 2018). Ook de invloed van het internet met zijn algoritmes en de sociale media bubbel waarin wij ons begeven, wil ik niet onbenoemd laten. Het versterkt en bevestigt ons in onze eigen overtuigingen, waardoor wij ons nog dieper ingraven in ons gelijk (Pariser, 2011; Sunstein, 2017). 

Maar gij geheel anders?

Wat in de samenleving gebeurt, zien we op vergelijkbare manier terug in kerkelijk Nederland. En ook in de kerk is het geen nieuw fenomeen gezien de lange geschiedenis aan kerkscheuringen en -afsplitsingen. Met de Bijbel in de hand, claimt men het patent op de waarheid te hebben en God aan hun zijde. Het resultaat is dat meningen verharden, discussies verzanden in aanvallen of veroordelingen en nuance nauwelijks nog een kans krijgt. Martin Koornstra (2025) verwoordt het als volgt: “Waarheid is ook in de kerk verworden tot een strijdtoneel waar ten koste van alles gewonnen moet worden. Over de eindtijd, over Israël, over genezing, over de positie van de vrouw… Moeten we dan allemaal precies hetzelfde geloven? Is jouw manier van Bijbellezen de volmaakte theologie? Heb jij of ik het perfecte beeld van wie God is? Nee!” 

Jezus pleit in Johannes 17 vers 21 voor de onderlinge eenheid, zodat de wereld zal zien wie Hij is. Het lijkt een onmogelijke opgave: Eenheid ondanks verscheidenheid. Niet een kerk die kleurloos is, maar een kerk die ondanks de eigen visie ruimte laat voor verschillen. De Bijbel spreekt over waarheid én liefde. Ik ben van mening dat deze elkaar niet uitsluiten. We kunnen eigen opvattingen hebben én tegelijkertijd openstaan voor de vragen en inzichten van anderen. In mijn kerk was de volgende uitspraak jarenlang het motto: ‘Eenheid in hoofdzaken, verscheidenheid in bijzaken en liefde in alle zaken.’ Liefde boven alles is dé sleutel!

Dit vertaalt zich voor mij naar mijn houding jegens anderen: Hoe zie ik de ander? Als mijn gelijke of als minderwaardig, minder geestelijk? Ben ik in staat te luisteren, zonder oordeel? Kan ik mij verplaatsen in de zienswijze van de ander (wat niet gelijk staat aan het er mee eens zijn)? Mag hij of zij anders denken over bijzaken of zelfs over hoofdzaken? 

Het vraagt ook het vermogen om te reflecteren op mijzelf. Ben ik mij bewust van de bril waardoor ik kijk; mijn referentiekader? Durf ik deze vertrouwde kaders ter discussie te stellen of zelfs te herzien? Hoeveel van wat ik zie, is gekleurd door mijn eigen geschiedenis, mijn eigen ervaringen of mijn denominatie? Bewustzijn over dit perspectief maakt mij nederig en helpt mij te luisteren, niet alleen te horen, en nodigt uit tot nieuwsgierigheid naar de ander. 

Geloof is een reis, zowel persoonlijk als door de kerkgeschiedenis heen. Ik sta bijvoorbeeld niet meer waar ik 20 jaar geleden stond. Datzelfde zie je door de eeuwen heen gebeuren in de kerk en in de verschillende denominaties die er zijn. We kunnen blijkbaar dezelfde Bijbel lezen en tot verschillende inzichten komen of door voortschrijdend inzicht onze standpunten herzien. Laten we daar eerlijk over zijn. Dé waarheid claimen, of je eigen opinie onaantastbaar maken, plaatst je op een troon van hoogmoed en sluit de deur naar anderen. Nederigheid daarentegen betekent erkennen dat jouw interpretaties beperkt zijn en dat we pas volledig zullen kennen als we bij God zijn. Pas als we durven te luisteren, ruimte maken voor verscheidenheid en ons bewust blijven van onze eigen beperkingen, kan een gemeenschap echte eenheid ervaren zonder de rijkdom van de veelkleurigheid te verliezen. Hoe mooi zou dat zijn….

Ik sluit af met een wijze les die als uitgangspunt dient van de Mozaïek-gemeente (z.d.): ‘Ontmoeting komt voor standpunt, vraag voor conclusie en begrijpen voor begrepen willen worden.’

Ik wil hierin groeien, doe je mee?

Literatuurlijst

Koornstra, M. (2025, 7 november). Polarisatie in de kerk. Royal Mission. https://www.royalmission.nl/berichten/polarisatie-in-de-kerk

Mason, L. (2018). Uncivil agreement: How politics became our identity. Chicago, IL: University of Chicago Press.

Mozaiek. (z.d.). Over ons. https://mozaiek.nl/over-ons

Newberg, A. B. (2018). The mind of God: The neuroscience of belief and spirituality. New York, NY: Avery.

Newberg, A. B., & Waldman, M. R. (2016). Why we believe what we believe: Uncovering our biological need for meaning, spirituality, and truth. New York, NY: Simon & Schuster.

Pariser, E. (2011). The filter bubble: What the Internet is hiding from you. New York, NY: Penguin.

Sunstein, C. R. (2017). #Republic: Divided democracy in the age of social media. Princeton, NJ: Princeton University Press.